Trí thức kiều bào dẫn dắt, kết nối KHCN nước nhà hội nhập với thế giới

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt phát biểu tại Diễn đàn Trí thức và chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Tại Hội nghị Người Việt Nam ở nước ngoài toàn thế giới lần thứ tư và Diễn đàn Trí thức và chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài, tổ chức ngày 22/8, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt đã có những chia sẻ về Chiến lược phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 cũng như đề xuất sự tham gia của kiều bào.

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, các bài học kinh nghiệm thành công ở các quốc gia như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Hoa Kỳ, Đức, Phần Lan... cho thấy vai trò to lớn của KHCN đối với sự phát triển và vượt lên của các quốc gia.

Đối với định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045, Đảng và Nhà nước ta đặt nhiều kỳ vọng vào vai trò nền tảng của KHCN và đổi mới sáng tạo, xem đây là "đột phá chiến lược" và là "động lực chính" để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế... Ngày 11/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển KHCN và đổi mới sáng tạo đến năm 2030.

Chia sẻ về mục tiêu tổng quát và 9 nhóm mục tiêu cụ thể của Chiến lược, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh, để có thể thực hiện thành công Chiến lược không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực của riêng ngành KHCN, mà còn cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị với sự chung tay, góp sức của tất cả các ngành, các cấp, các địa phương, các cơ sở đào tạo-nghiên cứu, cộng đồng doanh nghiệp và đội ngũ trí thức, chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài.

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, ngày nay, yếu tố quyết định thành công của một quốc gia trong cuộc đua phát triển chính là trí tuệ và nguồn lực con người.

Với nhiều nhiệm vụ quan trọng của ngành KHCN và đổi mới sáng tạo, thời gian tới, Bộ KH&CN mong muốn đội ngũ trí thức, chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài sẽ tích cực tham gia đề xuất những giải pháp thiết thực để Việt Nam có thể thực hiện việc chuyển đổi nhanh nền kinh tế sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất và tiến bộ KHCN và đổi mới sáng tạo; dẫn dắt, kết nối đưa nền KHCN trong nước hội nhập với thế giới.

Đồng thời cung cấp kinh nghiệm thực tiễn của các quốc gia phát triển để cùng các nhà khoa học, nhà quản lý trong nước có thể xây dựng thể chế, cơ chế chính sách KHCN và đổi mới sáng tạo phù hợp với thông lệ quốc tế, tôn trọng đặc thù của lao động sáng tạo, chấp nhận rủi ro, mạo hiểm và độ trễ trong hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo; xây dựng các chính sách đặc thù, vượt trội; xây dựng khuôn khổ pháp lý để triển khai các cơ chế thí điểm, thử nghiệm đối với các loại hình-mô hình kinh tế mới dựa trên KHCN và đổi mới sáng tạo.

"Những nội dung này đang được Bộ KH&CN đặc biệt quan tâm trong quá trình tham khảo kinh nghiệm xây dựng Luật KH&CN (sửa đổi) nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý quy định về hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển và ứng dụng công nghệ theo cách tiếp cận toàn diện của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, thúc đẩy cả 3 chức năng tạo ra tri thức, ứng dụng tri thức và truyền bá tri thức mạnh mẽ hơn trong đời sống xã hội", Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh.

Bộ trưởng cũng mong muốn đội ngũ trí thức, chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài có thể hỗ trợ trong việc thu hút nguồn lực đầu tư nước ngoài cho KHCN và đổi mới sáng tạo; tham gia đào tạo nhân lực, trao đổi kinh nghiệm, nâng cao trình độ, năng lực hoạt động cho đội ngũ nhà khoa học, chuyên gia trong nước, trong đó quan tâm một số lĩnh vực, như: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế chia sẻ...

Tham mưu cho hoạt động quản lý nhà nước về đổi mới sáng tạo phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế; hỗ trợ doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp, nâng cao khả năng hấp thụ, làm chủ công nghệ mới, tiến tới tự chủ công nghệ, từng bước xây dựng nền kinh tế tự chủ của đất nước.

Đồng thời cung cấp sáng kiến trong ứng dụng công nghệ và xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, thương mại hoá kết quả nghiên cứu KHCN; hỗ trợ tìm các giải pháp KHCN để xử lý những khó khăn, thách thức về công nghệ mà trong nước đang gặp phải.

Bên cạnh đó, hỗ trợ Việt Nam hình thành và triển khai một số chương trình KHCN trọng điểm, có tầm vóc nhằm phát triển và ứng dụng KHCN và đổi mới sáng tạo để thực hiện các đột phá chiến lược của đất nước; đồng thời đóng vai trò chủ trì, dẫn dắt, tham gia thực hiện các nhiệm vụ KHCN quan trọng của quốc gia.

GS. Nghiêm Đức Long, Chủ tịch Hội Trí thức Việt Nam tại Australia chia sẻ tại Diễn đàn - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

'Chúng tôi khao khát được đóng góp cho quê hương'

Cũng tại Diễn đàn, chia sẻ về trí thức kiều bào đóng góp cho KHCN của Việt Nam, GS. Nghiêm Đức Long, Chủ tịch Hội Trí thức Việt Nam tại Australia, Giám đốc Trung tâm Môi trường nước, Đại học Sydney cho biết, tại thời điểm này, có hơn 21.000 sinh viên Việt Nam đang học tập và tu nghiệp tại Australia. Có hơn 500 các nhà khoa học, giảng viên và giáo sư đang nghiên cứu và giảng dạy tại các trường đại học, viện nghiên cứu tại Australia.

Tính rộng hơn nữa, hiện có khoảng nửa triệu người Việt Nam có trình độ chuyên môn cao đang sống và làm việc trên toàn thế giới. Đây là một tiềm lực khoa học rất lớn cho Việt Nam.

GS. Nghiêm Đức Long bày tỏ việc KHCN đã thay đổi thế giới, trên nhiều lĩnh vực, từ kinh tế, xã hội, văn hóa, an ninh quốc phòng... Những thay đổi này đã tạo cơ hội cho hệ trẻ Việt Nam cơ hội học tập tại các quốc gia tiên tiến. Nhiều người đã tận dụng tốt những cơ hội này, trở thành công dân toàn cầu, được làm việc trong môi trường hiện đại, có được những cống hiến khoa học cho thế giới.

"Tác động của KHCN là rất lớn. Tuy nhiên KHCN không thể thay thế bản sắc văn hóa và con người Việt Nam, cũng như không thể thay đổi được giá trị của chúng ta. Đi đâu, ở đâu thì người Việt Nam vẫn là người Việt Nam. Biết ơn cha mẹ, tri ân thầy cô, có trách nhiệm với quê hương đất nước là một phần của những giá trị đó", GS. Nghiêm Đức Long nói.

Đây chính là lý do các nhà khoa học ở Australia đã thành lập Hội Trí thức và chuyên gia Việt Nam tại Australia (viết tắt là VASEA). VASEA được cơ quan quản lý Australia cấp giấy phép hoạt động chính thức từ tháng 5/2023.

Được cả hai Chính phủ Australia và Việt Nam ủng hộ và hỗ trợ, kể từ khi thành lập, VASEA đã có nhiều dự án đóng góp cho Việt Nam, các thành viên của VASEA đã thực hiện hơn 15 dự án nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, và kết hợp đào tạo với Việt Nam. Điển hình như: Ứng dụng internet vạn vật và cảm biến thông minh để theo dõi chất lượng nước biển ven bờ cho nuôi trồng thủy sản tại vịnh Xuân Đài (Phú Yên), mắt thần theo dõi và hỗ trợ phát triển cây mía đường, cảm biến từ xa để đối phó với lũ lụt...

"Nguồn lực KHCN cao trong thế hệ trẻ Việt Nam tại nước ngoài là rất lớn. Chúng tôi đã có những cống hiến cho KHCN thế giới. Chúng tôi rất khao khát được đóng góp cho sự nghiệp xây dựng Tổ quốc, quê hương", GS. Nghiêm Đức Long bày tỏ.

Đánh giá cao Quyết định 1334/QĐ-TTg ngày 10/11/2023 của Thủ tướng về việc phê duyệt Đề án “Phát huy nguồn lực của người Việt Nam ở nước ngoài phục vụ phát triển đất nước trong tình hình mới”, GS. Nghiêm Đức Long cho biết, Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo rõ ràng kịp thời để các bộ ban ngành tạo điều kiện và hành lang pháp lý cho trí thức Việt kiều có cơ hội đóng góp cho quê hương.

Trong thời gian tới, VASEA mong muốn Chính phủ tiếp tục tạo cơ chế đặc biệt để trí thức Việt có trở về Việt Nam đóng góp cho quê hương. Ví dụ được phép nhận lại quốc tịch Việt Nam, hoặc có giấy phép cư trú dài hạn trong trường hợp nước sở có quy định một quốc tịch.

Bên cạnh đó, cho phép thành lập các chương trình thỉnh giảng, hợp tác nghiên cứu ngắn hạn để các nhà khoa học trở về Việt Nam làm việc; xem xét một cơ chế đặc biệt để tận dụng vai trò tư vấn khoa học từ các giáo sư người Việt đầu ngành tại các nước trên thế giới.

GS. Nghiêm Đức Long cũng đề xuất Chính phủ có thể đầu tư cho một dự án thí điểm, mở một trường đại học trực tuyến tại Việt Nam với giáo án, bài giảng, và hướng dẫn khoa học từ các giáo sư Việt Nam trên toàn thế giới.

"Đây là một bước đi đột phá để Việt Nam nhanh chóng có một trường Đại học hàng đầu thế giới", GS. Nghiêm Đức Long cho hay.