Định hướng, giải pháp đổi mới sáng tạo quốc gia trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển bền vững

ĐMST phát triển mạnh mẽ, định hình hệ sinh thái ĐMST tại Việt Nam

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, bà Đỗ Thị Phương Lan, Tổng Biên tập Tạp chí Kinh tế và Dự báo cho biết, thực hiện chủ trương, định hướng của Đảng, ngày 11/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 569/QĐ-TTg về “Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và ĐMST đến năm 2030”. Trong đó, đặt ra mục tiêu nâng cao đóng góp của khoa học và công nghệ và ĐMST vào tăng trưởng kinh tế thông qua các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của các viện nghiên cứu và trường đại học, hoạt động đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực quản trị, tổ chức trong doanh nghiệp.

Trên cơ sở hiện thực hóa mục tiêu đặt ra, thời gian qua, nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, đổi mới công nghệ đã được ban hành và có những tác động tích cực giúp các doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, cũng như năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ; khuyến khích doanh nghiệp và khu vực tư nhân thành lập viện nghiên cứu và doanh nghiệp khoa học và công nghệ… Những cơ chế, chính sách đó đã đem lại những kết quả tích cực. Theo Báo cáo Chỉ số ĐMST toàn cầu năm 2023 (Global Innovation Index - GII 2023), Việt Nam có sự cải thiện khi tăng 2 hạng, từ vị trí 48 lên 46/132 quốc gia, nền kinh tế về ĐMST toàn cầu, đồng thời, đứng thứ 4 trong khu vực ASEAN và nằm trong top dẫn đầu của các nền kinh tế đang phát triển. Với thứ hạng trên, Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) đã ghi nhận Việt Nam là 1 trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về ĐMST trong thập kỷ qua, đồng thời, là 1 trong 3 quốc gia giữ kỷ lục có thành tích vượt trội so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp.

Đánh giá về trình độ phát triển tương quan giữa các khu vực của Việt Nam, hiện nay, đầu tàu của hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST vẫn là Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Theo Trung tâm Nghiên cứu và Lập bản đồ hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu (Startup Blink), 2 thành phố này nằm trong top 200 thành phố có hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST năng động nhất toàn cầu trong năm 2023 (TP. Hồ Chí Minh đứng thứ 114, Hà Nội đứng thứ 174). Đầu tư cho khởi nghiệp ĐMST của Việt Nam vẫn giữ được mức phát triển tương đối tốt so với khu vực ASEAN với 56 dự án, tổng vốn đầu tư gần 500 triệu USD trong 6 tháng đầu năm 2023. Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam có tổng cộng 4 kỳ lân công nghệ được định giá trên 1 tỷ USD bao gồm: VNG, VNLife, MoMo, Sky Mavis. Trong đó, VNG và Sky Mavis là những cái tên nổi bật trong mảng game trực tuyến.

Ngoài ra, với khoảng 3.800 doanh nghiệp khởi nghiệp; trên 140 trường đại học, viện nghiên cứu tổ chức hoạt động khởi nghiệp ĐMST với các vườn ươm, trung tâm, câu lạc bộ hỗ trợ khởi nghiệp, ĐMST, khởi nghiệp sáng tạo thực sự chứng tỏ bước phát triển mạnh mẽ, định hình hệ sinh thái ĐMST tại Việt Nam.

Các cơ chế, chính sách đã bao phủ hơn về ưu đãi đầu tư cho các dự án đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, trung tâm ĐMST

Nhằm thúc đẩy hoạt động ĐMST, từ nhiều năm qua, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách như: Nghị quyết số 98/2023/QH15, ngày 24/6/2023 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Hồ Chí Minh, trong đó ưu đãi về thuế, thuế thu nhập doanh nghiệp, Nhà nước tài trợ trực tiếp; Nghị định số 94/2020/NĐ-CP, ngày 21/8/2020 quy định cơ chế, chính sách ưu đãi đối với Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC); Luật Đầu tư ưu đãi đầu tư dự án ĐMST, thủ tục đầu tư ĐMST…; Luật Chuyển giao công nghệ; Luật Quản lý sử dụng tài sản công; Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa…

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới Sáng tạo quốc gia (NIC), Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, sau khi có Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Đầu tư, Nghị quyết số 98 của Quốc hội…, các cơ chế, chính sách đã bao phủ hơn về ưu đãi đầu tư cho các dự án đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, trung tâm ĐMST (so với trước đây tập trung ưu đãi theo ngành nghề và địa bàn đầu tư). Việc quy định ưu đãi đầu tư cho các trung tâm ĐMST do doanh nghiệp thành lập là một bước tiến lớn trong chính sách. Các ưu đãi cho cá nhân (chuyên gia, người lao động trong các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo) bước đầu được quan tâm. Các cơ chế, chính sách hỗ trợ về nguồn vốn, về cơ chế thí điểm (sandbox) cho ĐMST đã được quan tâm hơn và một số văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến vấn đề này đang được nghiên cứu, sửa đổi.

Đến nay, các hoạt động hỗ trợ ĐMST cũng gia tăng về chất lượng, số lượng, điển hình như: Diễn đàn Quỹ Đầu tư ĐMST (VVS); Triển lãm Quốc tế ĐMST Việt Nam (VIIE); Hợp tác với Google nâng cao năng lực số; Hỗ trợ kết nối doanh nghiệp, quỹ đầu tư; Hỗ trợ không gian làm việc, hệ thống phòng Lab, kết nối doanh nghiệp, quỹ đầu tư, trường đại học…

Phát triển khoa học, công nghệ và ĐMST quốc gia là nền tảng để thực hiện chuyển đổi số quốc gia

Quyết định số 569/QĐ-TTg nêu rõ quan điểm: “Phát triển khoa học, công nghệ và ĐMST là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò đột phá chiến lược trong giai đoạn mới; là động lực chính để thúc đẩy tăng trưởng, tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả; là nhân tố quyết định nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia, các ngành, lĩnh vực kinh tế - xã hội, địa phương và doanh nghiệp; là nền tảng để thực hiện chuyển đổi số quốc gia; góp phần quan trọng nâng cao đời sống nhân dân, phát triển bền vững, đảm bảo quốc phòng, an ninh…

Phát triển hệ thống ĐMST quốc gia và các hệ thống ĐMST ngành, vùng, trong đó lấy doanh nghiệp làm trung tâm, viện nghiên cứu và trường đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh, Nhà nước thực hiện định hướng, điều phối, kiến tạo môi trường thể chế, chính sách thuận lợi cho hoạt động hiệu quả của toàn hệ thống”.

Theo đó, định hướng tập trung phát triển nghiên cứu khoa học, phát triển và ứng dụng công nghệ mà Việt Nam có thế mạnh, tiềm năng và còn dư địa lớn, trong đó, bổ sung định hướng hoạt động ĐMST trong các ngành nông nghiệp; công nghiệp, xây dựng, giao thông; các ngành dịch vụ và trong các vùng. Để xây dựng hệ thống ĐMST quốc gia, Chiến lược đã đưa ra các giải pháp bao gồm: phát triển hệ sinh thái ĐMST Quốc gia liên kết chặt chẽ với khu vực và thế giới; phát triển hệ thống các trung tâm ĐMST Quốc gia, các trung tâm ĐMST ngành, vùng, các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo; triển khai mạnh mẽ các nền tảng ĐMST mở, mạng lưới ĐMST; tăng cường liên kết các mạng lưới ĐMST, mạng lưới khởi nghiệp ĐMST, các trung tâm ĐMST.

Tại Diễn đàn, ông Đỗ Tiến Thịnh đã đề xuất một số vấn đề cần nghiên cứu, trao đổi, trong đó, cần kết hợp giữa các xu thế quốc tế và trong nước (về kỹ thuật: như các công nghệ mới; về kinh tế: như kinh tế số, kinh tế chia sẻ; về xã hội: như vấn đề an ninh thông tin cá nhân, cân bằng cuộc sống, già hóa dân số; về môi trường: như xu thế quản lý hiệu quả nguồn lực khan hiếm) và thế mạnh của Việt Nam hoặc từng địa phương, từng doanh nghiệp (hạ tầng công nghiệp, nguồn nhân lực…) để lựa chọn con đường thực hiện ĐMST.

Ông Đỗ Tiến Thịnh cũng đưa ra các lựa chọn cơ chế, chính sách, bao gồm: Hoàn thiện các cơ chế, chính sách đang có những tác động tốt; Tận dụng các cơ hội xây dựng Quy hoạch phát triển để xây dựng các khu vực, trung tâm ĐMST; Chọn những điểm nghẽn dễ làm, dễ sửa nhưng có tác động lớn trước; Không bỏ quên các cơ chế, chính sách ĐMST khu vực công. Bên cạnh đó, ông cũng đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động ĐMST tại Việt Nam như: Tháo nhanh các nút thắt về điều kiện kinh doanh; Tăng sự đồng bộ với quy hoạch; Thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để thúc đẩy ĐMST trong một số lĩnh vực quan trọng, mới nổi (lĩnh vực kinh doanh, công nghệ); Bổ sung các giải pháp khuyến khích như: fintech, sàn giao dịch tín chỉ các-bon…, huy động nguồn lực cho ĐMST như: quỹ đầu tư mạo hiểm, gọi vốn cộng đồng…; Đẩy mạnh huy động nguồn vốn của các dự án hỗ trợ ODA, xây dựng Chương trình, dự án lớn dài hạn, có trọng điểm sử dụng ngân sách nhà nước để tài trợ, hỗ trợ cho các trung tâm ĐMST và khởi nghiệp; doanh nghiệp, startups, nhân tài./.